Veelgemaakte Nederlandse spelfouten (die je spellingscontrole niet doorheeft)

Goed spellen is niet altijd even makkelijk, vooral als Nederlands niet je eerste taal is. Veel spelfouten zijn eenvoudig te voorkomen door gebruik te maken van automatische spellingscontrole. Helaas haal je daarmee nog niet alle spelfouten uit je tekst. Door deze tips te volgen, heb je straks hopelijk wél een tekst die vrij is van spelfouten (side note: Je kunt je teksten natuurlijk ook laten controleren door ChatGPT.).

In het Nederlands schrijven we samenstellingen aan elkaar. Veel mensen hebben daar moeite mee. Ik begrijp ook heel goed waarom: het levert soms lange woorden op die onnodig moeilijk te lezen zijn (zoals ‘kinderopvangtoeslagschandaal’) en in het Engels worden woorden ook altijd los van elkaar geschreven.

Persoonlijk ben ik deze regel liever kwijt dan rijk, maar het is ook niet zo dat hij moeilijk te onthouden is. Woorden worden in principe altijd aan elkaar geschreven, tenzij:

• ze dermate lang worden dat een woord mogelijk verkeerd gelezen wordt. Je mag de structuur van de samenstelling dan verduidelijken met een koppelteken (‘bom-melding’)

• de samenstelling een afkorting, cijfer of symbool bevat. Het gebruik van een koppelteken is dan verplicht (‘btw-aangifte’, ‘24-uurs’, ‘€-symbool’).

• anders sprake is van klinkerbotsing, waarbij twee opeenvolgende klinkers die niets met elkaar te hebben als één klank gelezen kunnen worden. Ook dan is een koppelteken verplicht (‘vanille-ijs’).

• Bij een samenstelling met een eigennaam die een spatie bevat, zoals ‘Formule 1’ (‘Formule 1-coureur’). Het is meestal een goed idee om dan tussen de eigennaam en de rest van het woord een koppelteken te zetten.

Er zijn ook een aantal samenstellingen die zowel los als aan elkaar geschreven mogen worden. Het gaat dan om woorden waarbij de samenstelling dezelfde letterlijke betekenis heeft als de oorspronkelijke woordgroep. Dat is bijvoorbeeld het geval bij ‘sterkedrank’ en ‘sterke drank’, maar niet bij ‘zwartboek’ en ‘zwart boek’.

Op LinkedIn zie ik heel veel mensen die ‘opzoek’ zijn naar iets of iemand. ‘Opzoek’ bestaat alleen als een vorm van het werkwoord ‘opzoeken’. Je kunt iets opzoeken op internet of een goede vriend opzoeken, maar bijvoorbeeld niet een baan of een sollicitant – daar ben je naar op zoek.

Ditzelfde idee kun je ook toepassen bij andere al dan niet samengestelde werkwoorden. Zo schrijf je ‘gaat ervan uit’ en niet ‘gaat ervanuit’ of ‘gaat er vanuit’ omdat het werkwoord ‘uitgaan (van)’ is: ‘uit’ en ‘gaan’ staan óf aan elkaar óf los van andere woorden.

Oh ja, en nu we het toch over ‘ervan uitgaan’ hebben: als je het woord ‘er’, ‘daar’, ‘hier’, of ‘waar’ hebt, en het wordt gevolgd door een voorzetsel of een bijwoord, dan schrijf je die meestal allemaal aan elkaar. Ook op deze regel zijn er natuurlijk weer een hoop uitzonderingen, maar die mag je lekker zelf lezen op deze (best wel lange) pagina van Taaladvies.net.

Had ik al gezegd dat ik correct spatiegebruik in het Nederlands echt onnodig moeilijk vind?

Sinds de spellingwijziging van 1995 hoor je afkortingen niet meer met hoofdletters te schrijven. Dus niet ‘BTW’, maar ‘btw’.

Er zijn een aantal uitzonderingen op deze regel. Zo schrijf je eigennamen met hoofdletters (‘EU’), tenzij de bedenker van de naam een andere schrijfwijze hanteert (‘UvA’). Engelse afkortingen zoals ‘MMORPG’ schrijf je altijd met hoofdletters. Maar zodra ze zijn ingeburgerd, mogen ze weer wel met kleine letters geschreven worden (‘dvd’). Omgekeerd mag je een afkorting die mogelijk verkeerd gelezen kan worden (‘or’) weer wel met hoofdletters schrijven (‘OR’) als dat je beter uitkomt.

Wat ook veel mensen niet weten is dat een afkorting zich gedraagt als een normaal woord. Als een afkorting aan het begin van een zin staat, krijgt dus alleen de eerste letter een hoofdletter. En voor het bepalen van de meervoudsvorm hoef je alleen naar de laatste letter van de afkorting te kijken. Eindigt die op -s of -x, dan eindigt de meervoudsvorm op ‘en (‘rdbms’en’). In alle andere gevallen gebruik je ’s (‘or’s’).

Nederlands is (gelukkig) een taal waarin nauwelijks accenttekens worden gebruikt. Af en toe zie je ze nog in woorden die bijvoorbeeld uit het Frans komen, zoals ‘crème brûlée’. De accenttekens laten zien hoe je het woord correct uitspreekt. Het schrijven van deze woorden gaat (in mijn hogeropgeleide bubbel) meestal goed, misschien omdat de meeste mensen wel aanvoelen dat ze de juiste spelling daarvan even beter kunnen googelen.

Wat nog wel vaak verkeerd gaat, is het gebruik van accenttekens als klemtoonteken, om nadruk te leggen op bepaalde woorden. Om te beginnen is er maar één klemtoonteken: de accent aigu (´). Als je nadruk wilt leggen op het woord ‘de’, dan wordt dat dus altijd ‘dé’ (side note: Met ‘dè’ impliceer je dat het woord wordt uitgesproken als ‘deh’. 🐑).

Klemtoontekens hoef je alleen te gebruiken op klinkers in de lettergreep waar de nadruk op ligt (‘nádruk’). Als de klank uit meerdere klinkers bestaat, zet je de klemtoontekens boven de eerste twee klinkers van de klank (‘zéíken’, ‘móóie’).

Op hoofdletters hoef je geen klemtoontekens te zetten (‘Eén’), tenzij het hele woord in hoofdletters is geschreven (‘ÉÉN’).

Namen moeten op een specifieke manier geschreven worden. Daar kun je niet zomaar van afwijken, ook niet als een naam een aparte schrijfwijze heeft (‘iPhone’) of als je vindt dat jouw schrijfwijze er beter uitziet (‘Arjan Lubach of BNNVara’). Deze regel geldt uiteraard ook voor academische titels (zoals MSc) en namen van universiteiten.

Toch lijkt niet iedereen dit door te hebben. Geregeld zie ik cv’s langskomen van mensen die beweren dat ze aan de ‘Universiteit van Utrecht’ hebben gestudeerd. Die bestaat niet. Ik neem voor het gemak maar aan dat men dan de Universiteit Utrecht bedoelt, maar het had net zo goed de Universiteit voor Humanistiek, de Theologische Universiteit Kampen | Utrecht of de Open Universiteit kunnen zijn.

Wat nog het meest verbazingwekkend is, is dat deze fout niet alleen gemaakt wordt door mensen die schijnbaar hun hele studietijd hebben zitten slapen. Zelfs journalistieke media, zoals de NOS, hebben het soms over de ‘Universiteit van Utrecht’.

Diezelfde NOS heeft het ook over de ‘Universiteit van Harvard’, alsof Harvard een plaats zou zijn. De universiteit is echter vernoemd naar een persoon, die overigens nooit eigenaar is geweest en niet betrokken was bij de oprichting.

Op zich geen ramp natuurlijk, want in principe weten we wel welke universiteit hier bedoeld wordt. Maar er zijn situaties waarin het wél uitmaakt. Zo is de University of Manchester toch echt een andere universiteit dan Manchester University, die 6.000 km verderop ligt. Ook vind je Washington University niet in de staat Washington, waar de University of Washington is gevestigd, maar in Missouri.