Solliciteren kun je leren

De tijden waarin je je hele leven lang voor één werkgever werkte, liggen ruimschoots achter ons. Tegenwoordig is het met name onder jongere generaties vrij normaal geworden om om de zoveel jaar van baan te wisselen. Niet alleen krijg je daardoor de kans om continu nieuwe ervaringen op te doen, het is ook zo’n beetje de enige manier om er financieel op vooruit te gaan. Met de huidige inflatiecijfers kun je van je jaarlijkse salarisverhogingen namelijk niet eens een kroket betalen – of je nou je best doet of niet.

Even een waarschuwinkje vooraf: dit artikel gaat vooral over hoe ik het proces aanpak als iemand met een technische achtergrond, en is dus zwaar opinionated. Voel je vrij om delen ervan compleet te negeren of zelfs helemaal je eigen ding te doen; iedereen is immers anders.

Er zijn sowieso een aantal momenten waarop het duidelijk iets minder handig is om op zoek te gaan naar een nieuwe baan.

Bijvoorbeeld wanneer je ergens pas net een jaartje (of twee) werkt. Bedrijven zijn vaak huiverig voor jobhoppers en nemen die liever niet aan. Het kost immers een hoop tijd en geld om jou in te werken; als je binnen een jaar weer vertrekt, zijn al die investeringen voor niets geweest. Doe dit dus niet, tenzij je baan je écht niet bevalt. Dat kan iedereen wel eens een keer overkomen – maar niet meerdere keren op een rij.

Het is ook niet zo handig om rond te gaan kijken als je gelukkig bent met je huidige baan en niets te klagen hebt. Vaak wordt dit juist wel geadviseerd, omdat je hiermee je marktwaarde kan peilen. Hoewel daar een kern van waarheid in zit, kan het er ook voor zorgen dat je daardoor minder gelukkig wordt van je huidige baan terwijl daar eigenlijk niets mis mee was!

Het heeft pas zin om actief op zoek te gaan naar een nieuwe baan als je echt ontevreden over iets bent. Daardoor weet je namelijk ook iets beter waar je naar op zoek bent.

Ik reserveer meestal een heel jaar voor dit proces, maar – afhankelijk van hoe kritisch je bent en hoeveel geluk je hebt – kun je na een maand al wat gevonden hebben of na twee jaar nog steeds zoekende zijn.

Ben je student en heb je nog nooit een ‘echte’ baan in je vakgebied gehad? Zorg er dan voor dat je je zoektocht in het laatste jaar van je opleiding al begint.

Als je de berichten in de media mag geloven, liggen de banen voor het oprapen. Hoewel dat technisch gezien waar is, zijn er waarschijnlijk maar een paar honderd banen waar jij echt gelukkig van wordt. Dat is dus een beetje als zoeken naar een speld in een hooiberg. Hoe pak je dat aan?

Als je al weet wat je ongeveer wilt doen en waar, is dat niet zo heel moeilijk. Weet je bijvoorbeeld al dat je in de spoorwegbranche wilt werken? Ga dan de websites van alle vervoerders, ProRail, en hun ict-partners (side note: InTraffic, CGI, TCS, en Ordina) af. En als je al van kinds af aan weet dat je bij de NOS wilt werken, dan kun je je zoektocht het beste beginnen op hun vacaturewebsite.

Mocht je nog niet precies weten wat je wilt gaan doen, dan kun je altijd nog terecht op platformen zoals LinkedIn en de Nationale Vacaturebank.

Let bij elke vacature sowieso op deze drie B’s:

• Baan: Je werk neemt straks waarschijnlijk zo’n 24 tot 40 uur van je week in beslag. Dan moet het wel leuk zijn. Lees goed de beschrijvingen door van de werkzaamheden die bij een functie horen; zijn dat dingen die je kan of die je graag wilt leren?

• Bedrijf: Tenzij je de consultancy in gaat, is de kans groot dat men verwacht dat je minstens één (maar meestal twee) keer per week op kantoor verschijnt. Het is dan fijn als dat kantoor niet in the middle of nowhere ligt. Ook belangrijk: kun je je vinden in de missie en visie van het bedrijf, en heb je affiniteit met de sector waarin het actief is? Persoonlijk zou ik nooit werken voor een bedrijf waar ik zelf niets mee heb.

• Beloning: De primaire arbeidsvoorwaarden (centjes…) zijn natuurlijk het belangrijkst. Ook secundaire arbeidsvoorwaarden en andere perks (side note: Zoals pingpongtafels, vrijmibo’s, gratis abonnementen, koffie van een barista, of leuke teamuitjes) kunnen erg interessant zijn, maar helaas worden die niet altijd allemaal genoemd. Ik kan in elk geval verklappen dat je bij de kantine van de NOS goedkoop (zowel vegan als echte) kroketten kunt halen.

Het is aan jou om te bepalen aan welke van deze drie B’s je de meeste waarde hecht. Op basis daarvan kun je alvast een voorselectie maken. Een goede vacature heeft sowieso de B die je het allerbelangrijkst vindt, maar vergeet ook de andere B’s niet. Uiteindelijk heb je ze namelijk alle drie nodig om gelukkig te blijven.

Maak een kopietje van elke vacature waar je misschien op zou willen solliciteren, zodat je er ook nog bij kan als ze offline worden gehaald. Sla bijvoorbeeld de vacaturepagina op als html of pdf, of print hem uit. Deze pagina’s kun je dan gebruiken als leidraad om alvast wat vaardigheden op te doen die je straks waarschijnlijk nodig hebt.

Heb je zelfs met de drie B’s last van keuzestress, dan kun je deze punten ook nog meenemen (is sowieso wel verstandig):

• Maak gebruik van je netwerk. Vrienden en mede-studenten die je voor gingen kunnen je vaak veel vertellen over hoe het is om bij hun bedrijf te werken en of het (in de nabije toekomst) op zoek is naar nieuwe mensen. Misschien kunnen ze zelfs een goed woordje voor je doen.

• Recruitmentbureaus sturen je graag gevraagd en ongevraagd extreem vage vacatureteksten toe; of je developer wilt worden bij ‘een leuk bedrijf bij het bos in Zeist voor een marktconform salaris’. Negeer die maar gewoon. Een huis op Funda of Pararius waar geen adres, foto’s en vraagprijs bij staan zou je immers ook links laten liggen.

• Er moet altijd ruimte zijn voor groei. Als je volledig voldoet aan alle eisen die gesteld worden in de vacaturetekst, dan ben je waarschijnlijk overgekwalificeerd. Op zo’n baan raak je al snel uitgekeken. Dat is niet goed voor jou en je potentiële werkgever. Trek daarom de stoute schoenen aan en reageer op vacatures die nét iets meer van je vragen dan je nu aankunt.

• Aan de andere kant is het ook wel handig als je weet wanneer je niet geschikt bent voor een functie. Zo heeft het vrij weinig zin om te reageren op een vacature voor een software engineer met hbo- of wo-werk- en -denkniveau, als je slechts een webdesignopleiding op mbo4-niveau hebt afgerond en nauwelijks relevante werkervaring hebt.

• Traineeships kunnen interessant zijn voor mensen zonder werkervaring, vooral als het traineeship je de kans geeft om ervaringen op te doen in verschillende rollen of (deel)bedrijven. Ook als je je aan het omscholen bent, of van plan bent om dat te doen, kan een traineeship een goed idee zijn. Maar als je al wat werkervaring hebt of al weet dat je goed bent in wat je doet, kun je beter reageren op een gewone vacature.

• Kun je slecht tegen bureaucratie en arbitraire regels? Ga dan niet werken bij een grote (corporate) onderneming. Ook bedrijven die je vragen om puzzels op te lossen of een opdracht te maken kun je beter vermijden; dat zullen namelijk zeker niet de laatste hoepels zijn waar je doorheen moet springen.

• Soms zie je wel eens dat er bonussen (of bij een startup: aandelenopties) worden beloofd. Dat kan soms heel erg lucratief zijn, bijvoorbeeld wanneer je in de sales of recruitment gaat werken. Maar het grootste deel van de tijd ligt de verwachtingswaarde daarvan vooral heel erg dicht bij de 0.

• Don’t stare into the sun: De zon komt ’s ochtends op in het oosten en gaat ’s avonds onder in het westen. Reis je voor je werk elke dag richting het oosten? Dan schijnt de zon dus twee keer per dag recht in je ogen. Dit kun je vermijden door ervoor te zorgen dat je voor je werk nooit naar het oosten hoeft te reizen (side note: Nog een reden om niet in de Randstad te wonen.).

Als je de markt een tijdje hebt verkend, zou je inmiddels een vrij goed beeld moeten hebben van wat je straks wilt gaan doen en waar.

Het is tijd voor het echte werk: op zoek gaan naar vacatures waar je daadwerkelijk op wilt gaan reageren. Afhankelijk van hoelang je over de oriënterende fase hebt gedaan, kun je nog putten uit je eerste verzameling vacatures of is het nodig om opnieuw een bezoekje te brengen aan LinkedIn en andere vacaturewebsites.

Naast de drie B’s, moet je nu ook letten op de sluitingsdatum van de vacatures. Daar wordt verschillend mee omgegaan. Bij het ene bedrijf (side note: Of zelfs bedrijfsonderdeel!) is de sluitingsdatum ook echt de sluitingsdatum, en kun je na die datum niet meer reageren. Bij het andere bedrijf is het meer een streefdatum. Als tegen die datum nog geen geschikte kandidaat is gevonden, blijft de vacature gewoon openstaan. Omgekeerd kan het ook zijn dat de perfecte kandidaat al in de eerste week reageert én accepteert. In dat geval wordt de vacature direct gesloten.

Als buitenstaander is het vaak moeilijk om in te schatten hoeveel concurrenten je hebt. Zelfs bij een grote, bekende organisatie zijn dat er de ene keer ruim 50, en de andere keer 0 (side note: Als je ook maar een beetje voldoet aan de eisen, is je kans van slagen dus al bijna 100%!). Het loont dus om zo snel mogelijk te reageren!

Doe dat dan op minstens drie verschillende vacatures, zodat je de kans vergroot dat meerdere bedrijven je willen aannemen. Dit maakt niet alleen eventuele salarisonderhandelingen een stuk makkelijker, je hebt dan ook echt wat te kiezen.

Reageren op een vacature betekent in elk geval dat je een cv moet insturen. Houd het kort (maximaal 2 kantjes) en zakelijk. Humor wordt niet door iedereen gewaardeerd en kun je dus het beste achterwege laten (side note: Al kun je zo’n cv natuurlijk ook prima gebruiken om humorloze bedrijven eruit te filteren.). Zorg ervoor dat je cv geen fouten bevat; eerste indrukken zijn het belangrijkst, en in het geval van een sollicitatie zou je het cv als die eerste indruk kunnen beschouwen.

Het opsturen van je cv moet vaak via een formulier, waar je de informatie die je al netjes in je cv hebt gezet nog een keer met de hand mag invoeren. Een beetje irritant, maar het maakt het leven van degenen die je sollicitatie moeten verwerken wel stukken makkelijker.

Sommige bedrijven willen nog steeds een motivatiebrief. Dit kun je ouderwets vinden, maar als er een gevraagd wordt, zul je er toch een moeten produceren. Doe dat dan zelf.

Bedrijven die vragen om een motivatiebrief zullen die vrijwel altijd lezen. Als de lezer van de brief het gevoel heeft dat je brief door een AI is geschreven of dat je er geen enkele moeite in hebt gestoken (side note: Dingen die je ook nooit moet doen: je cv of je LinkedIn-profiel uploaden als brief, brieven die bestaan uit één zin, en generieke brieven die letterlijk over elke vacature en elk bedrijf zouden kunnen gaan.), is de kans namelijk groot dat je direct wordt afgewezen. Is schrijven niet echt je ding, dan mag je je brief natuurlijk nog wel laten checken door ChatGPT.

Een motivatiebrief geeft je de mogelijkheid om het bedrijf alvast te vertellen waarom je daar zo graag wilt werken. De ervaring leert dat de meeste mensen niet de moeite nemen om echt een brief te schrijven. Met een simpele brief kun je je dus al heel makkelijk onderscheiden van de rest. Veel is daarvoor niet nodig: leg kort uit waar je naar op zoek bent, en voeg een aantal verwijzingen toe naar de vacature en het bedrijf.

En merk je dat je het lastig vindt om te beargumenteren waarom je graag bij een bedrijf wilt werken, dan is dat misschien een teken dat je er niet écht wilt werken. Je kunt je energie dan beter in een andere vacature steken.

Mocht je uitgenodigd worden voor een gesprek, dan heb je de eerste horde al genomen. Dat betekent namelijk dat er minstens één iemand naar je cv en/of brief heeft gekeken, en het de moeite waard vond om kennis met je te maken!

De manier waarop potentiële kandidaten met een bedrijf gematcht worden verschilt per bedrijf en functie. Bij developer-functies bestaat het proces vaak uit twee gesprekken.

Het eerste gesprek is een kennismakingsgesprek waarin beide partijen proberen te achterhalen of ze mogelijk bij elkaar passen. Meestal zit je om de tafel met een leidinggevende en een teamlid. Dit is een goed moment om vragen te stellen over bijvoorbeeld de invulling van (side note: Stel geen vragen over dingen die je zelf van de website kan plukken. Laat zien dat je voorbereid bent door dóór te vragen (‘wat bedoelen jullie met _____?’).) de missie van het bedrijf, hoe een doorsnee werkdag eruit ziet, en wat de functie precies inhoudt. Omgekeerd kun je van het bedrijf vragen verwachten over je cv, de redenen waarom je weg wilt bij je huidige bedrijf, en je motivatie om bij het bedrijf te werken. Dit eerste gesprek is geen overhoring: het is echt bedoeld om elkaar beter te leren kennen en om te bepalen of het zin heeft om een tweede gesprek in te plannen. Houd het dus lekker informeel, en zorg er vooral voor dat het een goed gesprek wordt.

Dat geldt niet voor het tweede gesprek, dat vaak inhoudelijker van aard is. In dit gesprek krijg je vaak wat technischere mensen tegenover je. Zij moeten bepalen of je voldoende geschikt bent voor de functie. Je kunt daarom een hoop technische vragen verwachten. Mogelijk mag je tijdens het gesprek wat gaan tekenen op een whiteboard of een side project laten zien waar je trots op bent. Ook dit tweede gesprek is niet écht een overhoring. Dit is namelijk ook jouw kans om technische vragen te stellen aan het team; wat zijn hun grootste uitdagingen, hoe en waarmee werken ze graag, enzovoorts.

Zorg ervoor dat je je op beide gesprekken goed voorbereidt. Dit kan bijvoorbeeld door:

• De vacaturetekst (side note: Tegen de tijd dat je het gesprek hebt, staat de tekst niet altijd meer online. Hopelijk heb je die dus opgeslagen…) vanbinnen en vanbuiten te kennen. Zo voorkom je dat je overbodige vragen stelt tijdens het gesprek.

• De website van het bedrijf aandachtig te bekijken. Wat doet het bedrijf precies, wat zijn de missie, visie, en waarden van het bedrijf, en hoe past de functie waarvoor je solliciteert binnen dat geheel?

• Je voor te bereiden op vragen die je aan je gesteld kunnen worden. Vaak wordt aangeraden om daarvoor de STAR-techniek te gebruiken.

• Een dag van tevoren even op te zoeken met wie je spreekt (side note: Ik had ooit een collega die letterlijk het hele smoelenboek van het bedrijf in zijn hoofd had gestampt en daardoor iedereen bij naam kon noemen. Zo ver hoef je meestal niet te gaan.), en eventueel alvast met ze te connecten op LinkedIn. Daarmee laat je expliciet zien dat je je hebt voorbereid.

Als je de eerste, tweede en misschien zelfs een derde sollicitatieronde hebt overleefd, krijg je van het bedrijf een uitnodiging voor een arbeidsvoorwaardengesprek. Hierin krijg je de kans om te onderhandelen over de arbeidsvoorwaarden. De belangrijkste is je salaris, maar ook over andere dingen kun je vaak onderhandelen.

Op internet zijn een hoop tips te vinden over hoe je zo’n gesprek het beste aan kan pakken. Ik licht er hier een paar uit.

Zorg er in elk geval voor dat je goed voorbereid bent. Je moet in elk geval weten wat je marktwaarde is en wat je realistisch gezien kunt eisen. Als dit je eerste sollicatie is, kun je een inschatting maken op basis van vacatureteksten van vergelijkbare bedrijven voor vergelijkbare functies, en andere bronnen zoals vrienden, (oud-)collega’s, en online salarischeckers. Als het bedrijf waarmee je in gesprek bent een cao heeft, helpt het ook om die erbij te pakken. Vaak staat daarin per functie en/of schaal beschreven wat men van je verwacht.

Het beste beeld van je marktwaarde krijg je door gelijktijdig bij meerdere bedrijven te solliciteren. Persoonlijk denk ik dat dit de beste onderhandelingstactiek is als je niet zo goed bent in onderhandelen. Niet alleen weet je daardoor wat je wel en niet kunt vragen, het creëert ook tijdsdruk bij je onderhandelingspartners die daardoor mogelijk iets sneller geneigd zijn om akkoord te gaan met je eisen.

Accepteer sowieso niet het eerste bod. Men gaat er namelijk vanuit dat je over dat bod gaat onderhandelen. Het kan zijn dat een bedrijf aangeeft dat er écht geen ruimte is om te onderhandelen over het salaris. Vaak kun je het dan nog wel hebben over andere arbeidsvoorwaarden. Je kunt bijvoorbeeld vragen om meer vakantiedagen, meer reiskostenvergoeding of een duurdere auto, of afdwingen dat je geen piketdiensten hoeft te draaien (side note: Met zo’n move naai je al wel gelijk je toekomstige collega’s.).

Hoe de onderhandelingen ook verlopen: bepaal van tevoren waar je wél en niet mee akkoord gaat. Is het bedrijf niet bereid om je een aanbod te doen waar je volledig achter staat? Loop dan weg. Het heeft geen zin om bij een bedrijf te gaan werken met het rotgevoel dat je eigenlijk meer uit de onderhandeling had willen halen.

Gelukkig zijn bedrijven in de praktijk meestal wel bereid om met je mee te denken, en kun je zo tot een prima akkoord komen. Daarmee begint de volgende fase: de voorbereiding op je nieuwe baan. Maar dat is iets voor een volgend artikel.